فن بیان چیست؟
فن بیان فن چگونه گفتن است. به عبارت ساده تر فرض کنید دو نفر می خواهند یک متن، یک شعر و یا یک دیالوگ را بگویند. در واقع محتوای هر دو نفر یکسان است و تفاوت آن ها به فن بیان آن ها (چگونگی ادای کلمات و عبارات) بر می گردد.
اینکه شما شعر، متن، دیالوگ و سخنرانی خود را با چه اندازه و شدت صدا، با چه مکث و سکوتی، با چه اکسان گذازی و در نهایت با چه لحنی اجرا کنید، موضوعات فن بیان را تشکیل می دهد.
در آموزش فن بیان شما می آموزید که چگونه دکلمه کنید و یا یک شعر، متن، دیالوگ و در نهایت یک سخنرانی را ایراد کنید.
من همیشه به سخن آموزان این نکته را متذکر که کسانی که از فن بیان قوی و قدرتمند برخوردارند، وقتی خودشان یا کارشان و یا محصولشان را پرزنت و ارائه می کنند، بسیار بزرگتر و عظیم تر و با شکوه تر از آنچه که واقعا هستند به نظر می رسند و برعکس کسانی که از فن بیان ضعیفی برخوردار هستند، وقتی خودشان یا کارشان و یا محصولشان را پرزنت و ارائه می کنند، بسیار شعیف تر و خفیف تر و سخیف تر از آنچه که واقعا هستند به نظر می رسند.
.
اگر حرفی را بخواهید بگویید و نتوانید، در درونتان عقده می شود. اگر بد بگویید پشیمان می شوید. اگر خوب بگویید راحت می شوید. ولی با آموزش و تقویت فن بیان ما به شما می آموزیم که چگونه تاثیرگذار و شکوهمند سخن بگویید.
لحن به چه معناست و مواردی که می توان با آن به لحن درست رسید کدامند؟
لحن به معنای احساس گوینده سخن است که روی کلامش ساری و جاری است. در روابط موثر انسانی در بیشتر موارد چگونه گفتن از چه گفتن مهمتر است. مهم این است که شما حرفتان را با چه حسی به مخاطب منتقل کنید.
تکنیک های فن بیان که شما می توانید از آن برای رسیدن به لحن درست و انتقال احساس استفاده کنید شامل اندازه، حجم و تنالیته صدا، سرعت خوانش، مکث ها، کشش مصوت ها و اکسان گذاری است.
دکلمه شعر و متن خوانی، مهمترین و اثرگذارترین تمرین لحن است.
.
بسیاری از سوءتفاهم های ارتباطی مربوط به لحن نادرست است. اگر شما لحن درست نداشته باشید حسی که منتقل می کنید با کلماتی که بیان می کنید هارمونی ندارد و ملاک قضاوت مخاطب در اکثر مواقع حس است نه کلام
چگونه صدای خود را تقویت کنیم؟
یکی از مهمترین تمرین های تقویت فن بیان، تمرین های صداسازی است. صداسازی در فن بیان آنقدر مهم است که هر جایی که نام فن بیان وجود دارد به همراه آن صداسازی هم می آید.
از آنجا که صدا در لحن و تلفظ نقش بسیار تعیین کننده ای دارد و خود به تنهایی یکی از موارد اقناع هم محسوب می گردد، ضرورت انجام تمرین های صداسازی و تقویت صدا را صدچندان می کند.
یک صدای قدرتمند یعنی یک انسان قدرتمند و یک صدای ضعیف یعنی یک انسان ضعیف
.
اگر شما بهترین حرف ها را با صدای ضعیفی بزنید کسی به شما توجه نمی کند ولی اگر معمولی ترین حرف ها را با یک صدای ورزیده و قدرتمند بزنید، در نظر دیگران مهم جلوه می کنید
تمرین های پایه ای صداسازی با تمرین های تنفسی آغاز می شود. از آنجا که صدا در بدن انسان از برخورد هوا به تارهای صوتی حنجره ایجاد می شود، کنترل هوای تنفسی هنگام ضربه زدن به تارهای صوتی از اوجب واجبات است. تمامی تکنیک های فن بیان، نهایتا به کنترل نفس و نحوه ضربه زدن به تارهای صوتی ختم می شود.
یادگیری تنفس صحیح در هنگام صحبت کردن مقدمه رسیدن به صدای ورزیده و قدرتمند است
.
چگونه کلمات و عبارات را درست تلفظ کنیم؟
تلفظ صحیح و باندازه هجای حروف از مهمترین جنبه های زیبایی فن بیان است. معمولا مبتدیان هنگام تلفظ حروف و کلمات و عبارات، همه آن ها را با انرژی یکسان تلفظ می کنند. در صورتی که حروف جنس متفاوتی دارند که متناسب با آن میزان انرژی که برای تلفظ نیاز دارند متفاوت است.
تفاوت مخرج حروف (محل تشکیل و تلفظ حروف) و همچنین این که حروف به کدام تقسیم بندی از نظر میزان مصرف انرژی برای تلفظ تعلق دارند، معین کننده نوع مواجهه سخن آموزان با حروف است.
حروف انقباضی، حروف انسدادی، حروف آوادار، حروف بی آوا، حروف نوک زبانی، حروف لبی و حروف پس زبانی، انواع تقسیم بندی حروف را نشان می دهد که سخن آموزان باید نسبت به یادگیری و چگونگی تلفظ آن ها مهارت های لازم را کسب کنند.
محکم حرف زدن و شمرده حرف زدن محصول تمرین های تلفظی و داشتن لهجه، شل حرف زدن، تند حرف زدن و جویده جویده حرف زدن مربوط به عدم مهارت در تلفظ است.
آکسان گذاری یا برجسته سازی آوایی چیست؟
یکی از مهمترین مواردی که در تقویت فن بیان و رسیدن به لحن درست، تاثیرگذار است و یک تصویر مناسب را به مخاطب منتقل می کند اکسان گذاری است. اکسان گذاری به معنای برجسته سازی آوایی قسمتی از یک کلمه و یا یک عبارت است.
اکسان گذاری هم در انتقال پیام درست و مورد نظر شما به مخاطب مهم است و هم در تلفظ صحیح کلمات. اشتباه در اکسان گذاری در کلمات باعث تلفظ نادرست و ایجاد معنای اشتباه و در برخی موارد باعث ایجاد لهجه می شود.
اکسان گذاری در یک کلمه را تکیه هجا و اکسان گذاری در یک عبارت را تکیه کلام می نامند. سخن آموزان باید برای رسیدن به لحن درست قواعد اکسان گذاری را بیاموزند و تمرین کنند.
در بسیاری از موارد اشتباه در اکسان گذاری، معنای کلمه و یا عبارت را تغییر می دهد و مخاطب را گمراه می کند.
مثال: “هر که را ببخشا بهره از روزی که می جوید”
این مصرع از شعر مرغ آمین نیما یوشیج است. آن را بخوانید. به کلمه روزی دقت کنید. روزی می تواند هم به معنای یک روز باشد و هم به معنای قسمت و نصیب باشد. تفاوت معنی آن صرفا مربوط به قواعد اکسان گذاری است.
چگونه دایره واژگان خود را افزایش دهیم؟
یکی از ویژگی های سخنوران حرفه ای و کسانی که از فن بیان قوی برخوردار هستند روان صحبت کردن است. برخوردار بودن از دایره واژگان گسترده مهمترین عامل در روان صحبت کردن است.
تمرینات متنوعی برای افزایش دایره واژگان وجود دارد که مطالعه شعر، متون ادبی و کتاب فرهنگ طیفی از آن جمله می باشد. فراموش نکنید که افزایش دایره واژگان به صورت تدریجی اتفاق می افتد و لازمه آن هم به کار بردن واژگان و عبارات جدید در مکالمات روزمره است.
عامیانه حرف زدن، معمولی و بدون تاثیرگذاری سخن گفتن و مکث ها و سکوت های طولانی و بی مورد در هنگام صحبت کردن و همچنین ایجاد صداهای موهوم مانند اِ اِ اِ و یا ام م م م به دلیل فقدان دایره واژگان مناسب است.
وزن و موسیقی چگونه تاثیرگذاری سخن را افزایش می دهد و راهکارهای آن کدام است؟
یک از روش های تاثیرگذاری در سخن گفتن استفاده از موسیقی در گفتار است. البته موسیقی گفتار با موسیقی شعر یا همان وزن های عروضی متفاوت است و منظور ما از موسیقی در کلام، ریتمیک و آهنگین صحبت کردن نیست.
روشهای ایجاد موسیقی در گفتار
الف: استفاده از واژگان مترادف
مثال: سخنور حرفه ای باید واضح سخن بگوید (بدون موسیقی)
سخنران و سخندان حرفه ای باید فصیح و بلیغ سخن بگوید (با موسیقی)
ب: استفاده از واژگان متضاد
مثال: همه اموالم را از دست دادم (بدون موسیقی)
همه هست و نیستم از دست رفت (با موسیقی)
ج: استفاده از واژگان هم وزن
مثال: سخنران باید با ویژگی های کلام آشنا باشد (بدون موسیقی)
سخنران باید به لطائف و ظرائف و دقایق کلام آشنا و آگاه باشد. (با موسیقی)
د: استفاده از کلمات هم خانواده
مثال: علی (ع) به عدالت معروف است (بدون موسیقی)
عدل و عدالت علی زبانزد عام و خاص است (با موسیقی)
ه: استفاده از تکرار
مثال: ایران جان و وطن و همه چیز ماست. (بدون موسیقی)
ایران وطن ماست. ایران جان ماست. ایران همه هست و نیست ماست. (با موسیقی)
هر قدر در گفتار شما تعداد تکنیک های ایجاد موسیقی در کلام بیشتر باشد، میزان تاثیرگذاری حرف و کلام شما هم بر مخاطب بیشتر است.
چگونه دکلمه کنیم؟
در روزگار نه چندان قدیم، موضوع دکلمه شعر و متن امری خاص و مخصوص کسانی بود که حرفه های مرتبط در این موضوع داشتند. اما امروزه به دلیل وسعت ارتباطات و ظهور پدیده هایی چون فیس بوک، اینستاگرام، تلگرام و سایر صفحات اجتماعی، هر فردی می تواند یک رسانه داشته باشد.
یکی از مهمترین و پرکاربردترین محتواهایی که می توان در صفحه های شخصی انتشار داد دکلمه شعر و یا خواندن درست یک متن و خبر است. از این رو مهارت دکلمه شعر و متن امروز تبدیل به مهارتی عام شده است که نداشتن آن باعث عدم جذب مخاطب می شود.
اولین قدم برای دکلمه، آموزش لحن است. برای دکلمه باید تمرین های تنفسی، تمرین های صداسازی و تمرین های تلفظی را منظم و مستمر انجام دهید. شناخت قواعد آکسان گذاری و جنس حروف هم از موارد دیگری است که دکلمه خوان ها باید آموزش ببینند.
بعد از شناخت این موارد نوبت به تمرین های کارگاهی و عملی دکلمه شعر است که البته نیاز به کلاس های کارگاهی فن بیان و آموزش اساتید حرفه ای در این زمینه دارد.
مشکلات فن بیان در افراد مختلف چیست و راه درمان آن کدام است؟
الف: داشتن لهجه
لهجه یک انحراف از زبان معیار است.
دلایل به وجود آمدن لهجه:
اشتباه در تشکیل مخرج حروف (جایی که حروف تشکیل می شود
مانند تلفظ حرف ک در کردزبانان و ترک زبانان
اشتباه در اعراب گذاری
مانند تلفظ کلمه “قَفَس” در لهجه اصفهانی که گفته می شود “قَفِس”
کشیدگی و یا کوتاهی بیش از اندازه مصوت ها
مانند تلفظ عبارت خوب است در لهجه اصفهانی که می شود “خوبِِِِست”
تغییر مصوت ها
مانند تلفظ کلمه “کُجا” که در لهجه اصفهانی گفته می شود “کوجا”
تغییر حروف
مانند تلفظ کلمه “شب” که در لهجه لری گفته می شود “شو”
حذف حروف
مانند تلفظ کلمه “اضافه” در لهجه شیرازی که گفته می شود “اضاف”
اضافه کردن حروف
مانند تلفظ کلمه “حِیفِ” که در لهجه اصفهانی گفته می شود “حَیفِس”
اشتباه در اکسان گذاری
مهمترین عامل ایجاد لهجه یزدی همین مورد است.
استفاده از کلمات قدیمی یا غیرمعمول
استفاده از کلمه “پیس” به جای “جذامی یا کثیف” در لهجه کردی اورامی که این واژه در اوستا نیز به همین معناست
ب: سریع صحبت کردن یا تند تند حرف زدن
سریع صحبت کردن یا تند تند حرف زدن به دلیل عدم تلفظ دقیق هجای حروف است. شما می توانید با هر سرعتی که می توانید صحبت کنید به شرطی که هجای تمامی حروف را دقیق و صحیح تلفظ کنید.
مهمترین راه برطرف کردن این مشکل، انجام تمرین های تلفظی و متن خوانی است. این تمرینات فن بیان می تواند در مدت بسیار کوتاهی این مشکل را برطرف کند.
ج: شل حرف زدن
شل حرف زدن مربوط به ضربات ضعیف هوا به تارهای صوتی است که باعث می شود قوام و استحکام صدا از بین برود. این مشکل به خاطر ضعف در صداسازی و تنفس و تلفظ اتفاق می افتد. تمرین های همزمان تنفس و صداسازی و تلفظ این مشکل را برطرف می کند
د: تلفظ خورده خورده و جویده جویده و یا تلفظ نادرست حروف و تپق زدن
- سین سینی ها و یا شین شینی ها بخوانند
- اختلال در تلفظ حرف ر
- عدم تلفظ برخی حروف مانند ت، د آخر کلمات و یا نون وسط کلمات
ه: داشتن تکیه کلام مشخص، مکث های بیش از حد به همراه صداهای موهوم اِاِاِ… یا ام م م …
بسیاری از افراد وقتی صحبت می کنند دائما مکث می کنند و صداهای موهوم مختلفی هم از خودشان در می آورند و یا یک تکیه کلام مشخص را بارها و بارها تکرار می کنند. به عنوان مثال، کلمه مثلا یا درواقع و یا به قول معروف را در حرف زدنشان مکرر تکرار می کنند. این کار سبب از بین رفتن تشخص و شخصیت سخنران می شود.
دلیل اصلی این مشکل کمبود دایره واژگان است. اگر شما از نظر دایره واژگان غنی نباشید هنگام صحبت کردن مجبور می شوید که برای بیان منظور خود به دنبال واژگان بگردید و این موضوع زمانبر است. تکیه کلام ها و صداهای موهومی که از افراد می شنوید دقیقا مربوط به همین زمانی است که آن ها به دنبال کلمات برای بیان منظور خویش می گردند.
تمرین دایره واژگان کلیدی ترین و مهمترین راه برطرف کردن این مشکل است.
و: استرس اضطراب در ابتدای سخنرانی و استرس و اضطراب در میانه سخنرانی
ز: لرزش صدا
لرزش صدا به خصوص هنگام اضطراب سخنرانی یکی از مشکلاتی است که باعث عدم اعتماد به نفس سخنران می شود. لرزش صدا به دلیل مشکل تنفسی و عدم توانایی فرد برای کنترل هوای تنفسی برای ضربه زدن به تارهای صوتی و ضعیف بودن عضلاتی است که در تولید صدا نقش دارند.
تمرین های تنفسی و صداسازی می تواند در مدت کوتاه چندماهه این مشکل را به راحتی برطرف کند.
ح: سرد و بی احساس حرف زدن
برخی افراد مانند ربات صحبت می کنند و هیچ احساسی را منتقل نمی کنند. این افراد در انتقال احساسات خود در روابط عاطفی و کاری هم مشکل دارند.
علامت سرد و بی احساس حرف زدن
مونوتن و یکنواخت بودن صدا
عدم استفاده از اکسان گذاری
نداشتن لحن
تمرین لحن و استفاده از تنالیته صدا و اکسان گذاری بهترین روش برای برطرف کردن این مشکل است.
ط: صدای تو دماغی (hypernasality):
گفتار عادی تمامی افراد تا حدودی ویژگی تودماغی یا خیشومی دارد. آنچه که به عنوان اختلال و مشکل مطرح می شود در واقع بیش خیشومی یا تودماغی شدن بیش از حد حروف است.
علت آن است ناتوانی فرد در بستن دریچه کام و حلق است. این اختلال می تواند مربوط به پولیپ، احتقان یا گرفتگی و یا انحراف بینی، نقص ساختاری عضو مانند شکاف کام یا لب، نقص عملکردی دریچه و یا یک الگوی عادتی باشد. نتیجه همه این موارد خروج بیش از حد هوا از بینی هنگام صحبت کردن است که باعث خفه شدن صدا می شود.
ی: عامیانه و پیش پا افتاده حرف زدن (در مقابل با کلاس صحبت کردن)
بسیاری به دنبال این هستند که بتوانند با کلاس صحبت کنند. آن ها احساس می کنند حرف زدنشان عامیانه است و در برخی ارتباطات و مراودات نیاز به این دارند که بهتر و به اصطلاح با کلاس تر صحبت کنند.
کلاس صحبت در واقع به سطح و کلاس کلمه و واژگانی دارد که شما استفاده می کنید. هر قدر از دایره واژگان قدرتمندتر و موسیقی در کلام استفاده کنید سخن و کلام شما با کلاس تر به نظر می رسد.
مثال: اگر شما به جای آن که بگویید “علف باید به دهن بزی شیرین بیاید” بگویید “آب دریا در مذاق ماهی دریا خوش است”، کلاس و سطح گفتاری شما به کل تغییر می کند.
