تست خودارزیابی تلفظ
در ابتدا یک تنفس عمیق دیافراگمی انجام دهید. سعی کنید هوا را با مکش زیاد به داخل ریه هاتان فرو ببرید. سپس با آخرین سرعتی که می توانید تمامی نفستان را به صورت تلفظ حروفی که در زیر آمده است خارج کنید. اگر در انجام این تمرین، زبان تان قادر به تلفظ سرعتی این حروف نیست، عضله زبان شما از قدرت لازم برخوردار نیست.
لَ تَ نَ دَ
لِ تِ نِ دِ
لُ تُ نُ دُ
لا تا نا دا
لی تی نی دی
لو تو نو دو
یکی از اختلالات زبانی، نوک زبانی حرف زدن است. نوک زبانی حرف زدن به سه دلیل اتفاق می افتد:
1- غلط گویی: غلط گویی در کودکان بسیار شایع است و البته در مواردی در بزرگسالی هم دیده می شود. به عنوان مثال کودکی که ناراحت را نالاحت یا یواشکی را لواشکی تلفظ می کند.
2- تلفظ نادرست هجای حروف: یکی از موارد شایع آن افرادی که حرف س ، ز را نمی توانند درست تلفظ کنند. در زبان عامیانه به آن ها سین سینی می گویند. س در این افراد صدای th انگلیسی را می دهد.
3- عدم تلفظ برخی حروف: در کودکان بسیار شایع است. مثلا به جای شیر می گویند شی یا به جای برویم می گویند بیم. در بزرگسالان بیشتر در مورد حرف ر نمود دارد. طوری که وقتی کلمه رفتم را تلفظ می کنند انگار که می گویند اَفتم
نوک زبانی حرف زدن در دوران کودکی به راحتی درمان می شود. اگر کودکان از این مشکلات رنج می برد با مراجعه به گفتاردرمان ها به سادگی این مشکل برطرف می شود. اما در بزرگسالی درمان آن دشوارتر و زمان بر می شود.
شیرین زبانی کودکان که با نوک زبانی حرف زدن شناخته می شود و باعث خوشحالی و لذت و خنده دیگران می شود می تواند در بزرگسالی آسیب های روحی و روانی وحشتناکی را نصیب فرد کند.
در ابتدا یک تنفس عمیق دیافراگمی انجام دهید. سعی کنید هوا را با مکش زیاد به داخل ریه هاتان فرو ببرید. سپس با آخرین سرعتی که می توانید تمامی نفستان را به صورت تلفظ حروف که در زیر آمده است خارج کنید.اگر در انجام این تمرین، زبان تان قادر به تلفظ سرعتی این حروف نیست، عضله زبان و لب های شما از انعطاف و ورزیدگی لازم برخوردار نیست.
تست جابجایی حروف لبی به نوک زبانی به پس زبانی
بَ دَ گَ مَ دَ گَ
بِ دِ گِ مِ دِ گِ
بُ دُ گُ مُ دُ گُ
با دا گا ما دا گا
بی دی گی می دی گی
بو دو گو مو دو گو
در ابتدا یک تنفس عمیق دیافراگمی انجام دهید. سعی کنید هوا را با مکش زیاد به داخل ریه هاتان فرو ببرید. سپس با آخرین سرعتی که می توانید تمامی نفستان را به صورت تلفظ حروف که در زیر آمده است خارج کنید. اگر در انجام این تمرین، زبان تان قادر به تلفظ سرعتی این حروف نیست، عضله زبان و لب های شما از انعطاف و ورزیدگی لازم برخوردار نیست.
تست جابجایی حروف پس زبانی به نوک زبانی
کَ دَ لَ گَ دَ لَ قَ دَ لَ خَ دَ لَ
کِ دِ لِ گِ دِ لِ قِ دِ لِ خِ دِ لِ
کُ دُ لُ گُ دُ لُ قُ دُ لُ خُ دُ لُ
کادالا گادالا قادالا خادالا
کی دی لی گی دی لی قی دی لی خی دی لی
کودولو گودولو قودولو خودولو
جمله زیر را بخوانید و صدای خود را ضبط کنید.
الف) این شکسته چنگ بی قانون
رام چنگ چنگی شوریده رنگ پیر
گاه گویی خواب می بیند
ب) نمی دانم چرا سرم کمی منگ و گیج است. انگار مغزم لنگ شده است. من باید تا روز شنبه و یا در نهایت تا روز دوشنبه، متن طنزی را که قرار است در همایش بانک های کشور اجرا کنم را آماده کنم.
به حرف نون وقتی در وسط کلمه آمده است، دقت کنید. اگر در کلمه های چنگ، چنگی، رنگ، منگ، لنگ، شنبه، دوشنبه صدای حرف نون به سختی شنیده می شود و یا اساسا شنیده نمی شود، قسمت قدامی عضله زبان شما ضعیف است
جمله زیر را بخوانید و صدای خود را ضبط کنید.
انتظارِ خبري نيست مرا
نه ز ياري نه ز دَيّار و دياري باري
برو آنجا كه بُوَد چشمي و گوشي با كس
برو آنجا كه تو را منتظرند
قاصدك
در دل من همه كورند و كرند
دست بردار ازين در وطن خويش غريب
اگر بعد از شنیدن صدای خود، تلفظ حرف ت در کلمات نیست دست شنیده نمی شود و یا صدای حرف دال در کلمات منتظرند، کورند و کرند شنیده نمی شود به این معناست که قدرت عضلات زبان شما ضعیف است و باید تمرین های شمعک را انجام دهید.
الف) رشته تسبیح اگر بگسست معذورم بدار
دستم اندر دامن ساقی سیمین ساق بود
ب) خیزید و خز آرید كه هنگام خزان است
باد خنك از جانب خوارزم وزان است
اگر بعد از شیندن صدای ضبط شده متوجه شدید که سین های شما اصطلاحا می زند (سین سینی تلفظ می کنند) و یا سین های شما سوت می زند، باید روی تلفظ هجای س کار کنید.
علت سین سینی بودن: علت آن این است که هنگام تلفظ حرف س زبان شما به دندان هایتان برخورد می کند.
علت سوت زدن حرف س: عدم کنترل شدت ضربات تنفسی هنگام تلفظ حرف سین
Lisp اختلال گفتاری است که در حروف صفیری مانند س ، ز رخ می دهد. این اختلال انواع مختلفی که شامل موارد زیر است:
1- frontal lisp: این نوع اختلال زمانی اتفاق می افتد که هنگام تلفظ حرف س و ز ، زبان جلوتر از نقطه هدف قرار بگیرد. در حالت طبیعی نوک زبان یا در قاعده دندان های پایین و قسمت جلویی زبان دقیقا در چین خوردگی های پشت دندان های بالا بدون اینکه برخوردی با دندان داشته باشد، قرار می گیرد. و یا نوک زبان در پشت چین خوردگی های دندان های بالا قرار می گیرد. اما در این اختلال یا زبان به قسمت داخلی دندان های بالا برخورد می کند و یا بین دندان ها (Interdental lisping) قرار می گیرد.
2- lateral lisp: در این اختلال نوک زبان به قسمت داخلی دندان های بالا می چسبد و هوا از کناره های زبان خارج می شود.
3- nasal lisp: در این حالت قسمتی از هوای ورودی به جای خارج شدن از دهان از مجرای بینی خارج می شود.
4- strident lisp: در این اختلال نوک زبان به جای آن که پشت دندان های بالا در قسمت چین خوردگی ها قرار بگیرد، عقب تر رفته و به کام سخت برخورد می کند. از برخورد زبان به کام سخت صدای سوت مانندی شنیده می شود که مخاطب را اذیت می کند.
5- palatal lisp: این اختلال زمانی رخ می دهد که فرد تلاش می کند حرف س یا ز را تلفظ کند در حالی که قسمت وسط زبان به کام نرم برخورد می کند.
اولین مرحله تفکر شفاف و مرحله بعد قدرت بیان و انتخاب کلمات، و مرحله آخر قدرت تلفظ است. لذا سخنوران برای آنکه روان و سلیس سخن بگویند باید در ابتدای امر، نسبت به موضوع سخنرانی باندازه کافی فکر و تمامی ابعاد موضوع را کند و کاو و اطلاعات لازم را کسب کنند و اگر نیاز به تحقیق یا آموزش های دیگری برای تسلط پیدا کردن به موضوع سخنرانی دارند را انجام دهد تا نسبت به موضوع سخنرانی از یک خط ذهنی منسجم و متمرکز برخوردار شوند.
فکر منسجم و متمرکز، کلمات را بر زبان شما جاری و ساری می کند. در واقع قدرت تفکر و قدرت انتخاب کلمات از یک جنس است. علت آن است که ما بدون کلمات نمی توانیم تفکر کنیم. بنابراین هر قدر که در مورد یک موضوع، عمیق تر و دقیق تر بیاندیشیم، واژگان و کلمات بیشتری هم در اختیار ما برای بیان موضوع سخنرانی قرار می گیرد. تمرینات کارگاهی سخنوری با هزاران دانشجوی سخنرانی به من آموخته است که بسیاری از سخن آموزانی که مشکل دارند، مشکل آن ها نداشتن فکر عمیق و دقیق و صحیح نسبت به موضوع سخنرانی است.
البته مشکلات تکنیکی مانند مناسب نبودن دایره واژگان کاربردی و سایر تکنیک ها و همچنین مشکلات بیان مانند ضعف عضلات زبان و لب ها هم می تواند مزید بر علت شود. ولی اعتقاد من بر این است که فکر عمیق و دقیق و صحیح نسبت به موضوع سخنرانی می تواند تا حدودی سایر مشکلات تکنیکی را پوشش دهد.
توصیه ای که به سخنوران دارم این است که اگر می خواهند در مورد موضوعی سخنرانی کنند، در وهله اول به سراغ اینترنت و ویکی پدیا نروند. شما هرگز نمی توانید از درون فضای مجازی و یا هر منبع مورد مطالعه دیگری به یک خط ذهنی منسجم و شفاف نسبت به موضوع مورد سخنرانی دست پیدا کنید. شما باید ابتدا در مورد موضوع سخنرانی فکر کنید و هر آنچه که می توانید و توان و قدرت اندیشیدن دارید به کار گیرید و رئوس همه آنچه که محصول تفکرتان است را یادداشت کنید.
زمانی به سایر منابع مانند کتاب، اینترنت، ویکی پدیا یا سایر منابع رجوع کنید که در مورد موضوع سخنرانی فکرتان به جایی نرسد. وقتی توان اندیشیدن به یک موضوع به انتها می رسد، تازه برای شما سوالات زیادی پیش می آید که به شما کمک می کند اگر هم در سایر منابع به دنبال اطلاعات می گردید، خط ذهنی تان را گم نکنید.
بسیاری از سخن آموزان همیشه سوال می کردند که ما چگونه می توانیم بدون اینکه به منابع رجوع کنیم در مورد یک موضوع فکر کنیم؟ پاسخ این است که تجربیات زیستی هر انسانی منابع غنی و سرشار از اطلاعات ناب و دسته اول است که می تواند دستمایه تفکر شما قرار گیرد. کافی است ارتباط موضوع سخنرانی با تجربه زیست و زندگی خود را جستجو کنید.
سرنخ های بسیار را می توانید ردیابی کنید که آغاز سلسله اطلاعاتی است که مسیر و خط ذهنی شما را تعیین می کند. وقتی موضوعی به ذهنتان می رسد سعی کنید آن را بلند بلند بیان کنید. با خودتان حرف بزنید و برای خودتان سخنرانی کنید. هر موضوع جدیدی هم به ذهنتان رسید مجددا همین کار را تکرار کنید. می توانید صدای خودتان را هم ضبط کنید تا مطالب از یادتان نرود.
سرعت حرف زدن در زبان فارسی محدودیت خاصی ندارد البته به شرطی که تمامی مخارج حروف درست و صحیح تلفظ شود. اگر شما با تمرینات مداوم و مستمر روی تلفظ دقیق و درست حروف، مهارت لازم را کسب کنید متوجه می شوید که با سرعت معبن و مشخصی هم می توان صحبت کرد. چون از یک جایی به بعد تند حرف زدن باعث خورده شدن بعضی حروف و یا به اصطلاح جویده جویده تلفظ کردن آن می شود.
بسیاری از افراد هنکام صحبت کردن به خصوص اگر تند صحبت کنند، برخی از حروف مثل ت، ن، د، ر و … را کامل و درست تلفظ نمی کنند. به طور مثال اگر روزهای هفته را نام ببرید و یا از دیگران بخواهید که این کار را انجام دهند، اغلب آن ها به این صورت روز های هفته را تلفظ می کنند. شمبه، یشمبه، دوشمبه، سه شمبه، چارشمبه و …
ملاحظه می کنید که در این نوع تلفظ حرف میم جایگزین حرف نون شده است. علت این است که به علت ضعف عضله زبان و نداشتن تمرکز لازم روی تلفظ هجای حروف، حرف میم جایگزین شده است. همچنین بسیاری از افراد حتی حرف ک را در یکشنبه تلفظ نمی کنند. همین امر باعث می شود که شما بتوانید با سرعت بسیار زیاد روزهای هفته را شمارید و آن را تلفظ کنید.
حالا کافیست با کمی دقت و تمرکز روی مخرج حروف و تلفظ دقیق و درست آن، مجددا روزهای هفته را بشمارید. حالا می بینید که دیگر با سرعت قبل نمی توان سخن گفت و شما مجبور خواهید شد به دلیل تلفظ درست و دقیق هجای حروف، سرعت سخن گفتن خود را پایین بیاورید.
تمرین های صداسازی برای سخنرانی نقش بسیار اساسی در روان بودن سخن و کلام شما دارد. یکی از ویژگی های سخن روان و سلیس، موسیقی و ریتم کلام است. اگر شما از صدای مناسبی برخوردار نباشید، قابلیت پیاده سازی تکنیک های فن بیان را نخواهید داشت.
تمرین های صداسازی به شما این امکان را می دهد که از همه ظرفیت عضلانی خود برای تولید صدا استفاده کنید و در نتیجه صدای شما ورزیده، استاندازد و دارای حجم، عمق و برد مناسب می شود. یک صدای ورزیده و حرفه ای می تواند به مخاطبان حس خوبی را منتقل کند.
بسیاری از افراد هنگام سخنرانی و سخن گفتن، مکث ها و سکوت های طولانی دارند و منقطع و گسسته صحبت می کنند. همه ما تجربه فقر دایره واژگان کاربردی را تجربه کرده ایم. صریح ترین حالت آن، این است که هنگام حرف زدن دنبال واژه ای برای بیان مقصود و منظور خود می گردیم و آن را پیدا نمی کنیم و از دیگران می خواهیم که در پیدا کردن لغت به ما کمک کنند.
اما در فرم خفیف تر و پنهان تر به این صورت است که مجبور می شویم در ذهن خود به دنبال کلمه مورد نظر بگردیم و این مسئله باعث کندی و سکته در کلام و گفتار و نقص و ضعف در فن بیان می شود. فقر دایره واژگان کاربردی یکی از مهمترین مواردی است که به روان حرف زدن آسیب می رساند. علاوه بر آن این کندی و سکته های کلامی پی در پی، تصویر ذهنی مخدوشی از سخنران را در ذهن مخاطب ایجاد می کند.
قبل از آن که توضیحات لازم در مورد تمرینات مناسب فن بیان برای افزایش دایره واژگان کاربردی را بیان کنم لازم است دو نکته را تذکر دهم. اول آن که همه کسانی که فارسی زبان هستند به طور طبیعی از گنجینه دایره واژگان غنی برخوردار هستند. اما نکته در تعداد ،تنوع، سطح و کلاس کلمات و واژگانی است که از آن بهره می برند. همان طور که می دانید قضاوت ما در مورد سطح مالی، طبقه اجتماعی و حتی میزان مدرک و سواد افراد هم از طریق کلاس و سطح کلماتی که به کار می برند و همین طور کیفیت لحن آن ها صورت می گیرد.
نکته دوم آن که افزایش دایره واژگان به صورت تدریجی اتفاق می افتد. شما در طول هفته می توانید حداکثر 2 یا 3 کلمه را به گنجینه دایره واژگان کاربردی تان اضافه کنید. بنابراین در این تمرینات لازم است که باندازه کافی صبور باشید و یک دوره شش ماهه و یا یکساله را برای ارزیابی پیشرفت خود در این زمینه در نظر بگیرید.
قبل از اینکه شما بخواهید تمرینات اختصاصی فن بیان مربوط به افزایش دایره واژگان را انجام دهید باید در طول هفته باندازه کافی حرف بزنید و سخن بگویید. بسیاری از افراد معمولا فقط به ضرورت سخن می گویند و در صورتی که ضرورتی برای سخن گفتن نباشد سکوت می کنند. علاوه براین زندگی شهری و همچنین تکنولوژی های مدرن مانند رادیو، تلوزیون، موبایل و شبکه های اجتماعی هم باعث کاهش ارتباط کلامی و گفتاری انسان مدرن امروز شده است...
شما باید از هر فرصتی برای سخنرانی و حرف زدن و صحبت کردن با دوستان، همکاران و اعضای خانواده بهره ببرید و در این کار پیش قدم شوید. تا زمانی که شما بستر و فرصت لازم برای حرف زدن نداشته باشید، تمرینات افزایش دایره واژگان معنای مُحصَّلی ندارد. برای این کار چند توصیه دارم. راحت ترین آن خبرخوانی و سخت ترین آن کتاب خوانی است. آگاهی و دانایی و انبوه اطلاعات یکی از مهمترین عواملی است که باعث انگیزه بیشتر برای شرکت در گفتگوها و مکالمه های روزمره می شود.
سعی کنید روزانه یک ربع تا نیم ساعت زمان خود را به خواندن خبر اختصاص دهید. برای این کار صرفا به صفحات مجازی مانند اینستاگرام تکیه نکنید. نمی گویم که آن ها را دنبال نکنید ولی خبرگزاری های رسمی و معتبر داخلی و خارجی را هم به صفحات خود اضافه کنید تا خبرها را از منابع معتبر دریافت کنید که قابلیت مقایسه با خبرهای صفحه مجازی و تعیین صحت و سقم آن ها را داشته باشید. ضمنا خبرهای سینمایی و همچنین تکنولوژی را هم به صفحات شخصی خود اضافه کنید. چون این دو موضوع هم می تواند در برقراری ارتباط با افراد مختلف و باز کردن باب حرف و سخن کمک موثری باشد.
این تمرین چندین مزیت دارد. اول اینکه شما موضوعات متنوع بسیار دارید که آن را با دیگران به اشتراک بگذارید و یا به اصطلاح عام حرف برای زدن دارید. بسیاری از هنرجویان سخنرانی و سخنوری که در جلسات مشاوره با آن ها صحبت کردم، دلیل حرف نزدن و سکوتشان این بود که اساسا حرفی برای زدن نداشتند.
از آنجا که اغلب مردم خبرگزاری های رسمی و معتبر با گرایش های متفاوت را دنبال نمی کنند و خبرها را معمولا از طریق شبکه های اجتماعی دریافت می کنند، دنبال کردن خبرها از طریق خبرگزاری های رسمی داخلی و خارجی این مزیت را برای شما ایجاد می کند که در جمع دوستان و خانواده و همکاران به منبع مورد وثوق تبدیل می شوید و این امر به حرف زدن و سخن گفتن بیشتر شما منجر می شود.
تمرین بعدی که به شما کمک می کند که بتوانید در مکالمه های روزمره مشارکت قدرتمندتری داشته باشید، کتاب خوانی است. البته این نکته را در نظر بگیرید که کسانی هستند که کتاب خوان های حرفه ای هستند ولی سخنران حرفه ای نیستند.
اگر می خواهید کتاب خواندن باعث تقویت سخن و کلام شما شود باید سعی کنید در زمان خواندن کتاب و همچنین در پایان آن عامدانه و آگاهانه موضوع کتاب را در مکالمات خود با دیگران مطرح کنید و موضوع آن را مستقیم و یا غیرمستقیم به بحث بگذارید.
یکی از مهمترین و موثرترین تمرین هایی که من همیشه در کلاس فن بیان به سخن آموزان توصیه کرده ام، فرهنگ طیفی است. فرهنگ طیفی یا تزاروس از جمله فرهنگ هایی است که تمرین کردن با آن برای هنرجویان ضروری است.
کاربرد فرهنگ طیفی یا تزاروس دقیقا عکس لغت نامه است. ما در لغت نامه ها مانند لغت نامه دهخدا و یا فرهنگ معین به دنبال معنی کلمات هستیم. به این صورت که ما کلمه را می دانیم ولی معنا و مفهوم آن را نمی دانیم. به عنوان مثال من دارم شعر آخر شاهنامه مهدی اخوان ثالث را می خوانم و به این مصرع می رسم: هان، کجاست؟ / پایتخت این دُژآیین قرن پرآشوب. من معنی دُژ را نمی دانم. پس به لغت نامه مراجعه می کنم.
البته هنرجویان و دانشجویان می توانند از سایت اینترنتی واژه یاب در این زمینه استفاده کنند. در این سایت تمامی لغت نامه های فارسی گردآوری شده است و شما با جستجوی هر کلمه ای می توانید معنای آن را و همچنین واژه های متضاد و مترادف و ترکیبات مختلف آن کلمه را در لغت نامه های متفاوت مشاهده کنید. البته با پرداخت هزینه مختصری می توانید به عنوان کاربر ویژه از محتوای سایت استفاده کنید که به محتوای غنی تری هم دسترسی خواهید داشت.
وقتی من کلمه دُژ را جستجو می کنم متوجه معنای آن که زشت و بد و شر است می شوم. حالا معنای واژه دُژآیین یا دُژخیم برای من روشن می شود. در کلمه دُژخیم هم به همین منوال است. خیم به معنای خوی و سرشت و طبیعت است و پیشوند دُژ به آن معنای شر و بدی می دهد. اما در فرهنگ تزاروس یا طیفی با عکس این مورد طرف هستیم. به این عنوان که ما معنا و مفهوم را می دانیم و می خواهیم در مورد آن سخنرانی و سخنوری کنیم ولی واژه و کلمه وافی و کافی برای بیان آن معنا و مفهوم را نداریم.
قوت لایموت سخنوران حرفه ای، کلمات و واژگان و ترکیبات گوشنواز و موسیقایی آن هاست. دانشجویان باید این نکته را مدنظر قرار دهند و در هر شرایطی چون یک شکارچی ماهر در کمین کلمات و واژگان و ترکیبات خوش آهنگ آن ها بنشینند.
در تلفن همراه خود یک یادداشت مخصوص یادداشت کلمات و واژگان شکار شده قرار دهید. اگر تلوزیون تماشا می کنید، با دوستان، همکاران و یا خانواده خود صحبت می کنید، اگر شعر، رمان و یا هر کتاب دیگری را مطالعه می کنید، هر وقت که به واژه و یا ترکیب خوشایند و زیبایی برخوردید، آن را یادداشت کرده و سعی کنید از آن ترکیب در گفتار و کلام خود بهره ببرید. اگر مدت زمان چندماهه را صرف این تمرین کنید، تاثیر بی بدیل و بی نظیر آن را در سخن گفتن و سخنرانی کردن خودتان مشاهده می کنید.
