ترتیب ارائه مطالب در سخنرانی از مهمترین چالش های سخنوری است. هر سخنران حرفه ای به سه سوال باید پاسخ گوید. اول اینکه چه بگویم؟ دوم اینکه با چه ترتیبی بگویم و سوم اینکه چگونه بگویم؟

در این مقاله قصد داریم به نحوه و ترتیب ارائه مطالب سخنرانی بپردازیم.

آنچه در ادامه می خوانید؟

1- محتوای یک خطی سخنرانی

2- مطلب سخنرانی چیست؟

3- ترتیب ارائه مطالب در سخنرانی چه اهمیت دارد؟

4- ترتیب ارائه مطالب در سخنرانی

1- محتوای یک خطی سخنرانی

به طور معمول افراد مبتدی هنگامی که قصد آماده کردن سخنرانی را دارند در ابتدا دنبال مطالب سخنرانی می گردند. به بیان ساده تر هنگامی که موضوع سخنرانی مشخص شد، آن ها در اینترنت، ویکی پدیا و یا در مقالات و کتاب ها به دنبال مطالب مرتبط با موضوع می گردند.

حال آنکه در ابتدا سخن آموزان باید محتوای یک خطی سخنرانی را مشخص کنند. محتوای یک خطی، موضوع سخنرانی نیست. محتوا آن چیزی است که قرار است در نهایت به مخاطب منتقل شود. به عبارت ساده تر اگر بعد از سخنرانی از مخاطب بپرسیم که در یک جمله سخنرانی را توضیح دهد، آن جمله بادی محتوای یک خطی سخنران باشد. بعد از مشخص شدن محتوا سخنران باید به دنبال مطالب مرتبط با محتوای سخنرانی باشد نه صرفا موضوع سخنرانی.

مثال کاربردی

فرض کنید من می خواهم در مورد موضوع اخلاق سخنرانی کنم. در ابتدا شما نیاز به محتوای یک خطی دارید. به عنوان مثال محتوا می تواند این باشد: هر چه برای خود می پسندی برای دیگران هم بپسند

بعد از مشخص شدن محتوا، سخنران باید به دنبال مطالب مرتبط با محتوا بگردد. حال سوال مهم این است که مطلب سخنرانی چیست؟

2- مطلب سخنرانی چیست؟

مطلب سخنرانی شامل آمار، قصه، حکایت، داستان، خاطره، تجربه زیستی، جملات قصار، ضرب المثل، شعر، آیه، حدیث، روایت، تعریف، توضیح و استدلال است.

هر قدر سخنران از مطالب متنوع تری در سخنرانی خود استفاده کند، قابلیت اقناعی سخنرانی و میزان تاثیرگذاری و جذابیت آن هم بیشتر خواهد بود.

مثال کاربردی:

به عنوان مثال برای سخنرانی با موضع اخلاق و محتوای یک خطی مشخص شده در بالا می خواهیم مطلب آماده کنیم.

1- هر بد که به خود نمیپسندي

با کس مکن اي برادر من

گر مادر خویش دوست داري

دشنام مده به مادر من (سعدي)

2- یاد دارم ز پیر دانشمند

تو هم از من به یاد دار این پند

هر چه بر نفس خویش نپسندی

نیزبر نفس دیگری مپسند (سعدی)

3-  آنچه بر خود می پسندی بر کسان آن را پسند
آن چه از خود چشم داری آن زمردم چشم دار (صائب تبریزی)

4- این مطلب را از کانت فیلسوف بزرگ آلمانی انتخاب کردم. کانت در مورد فعل اخلاقی مطلبی با این مضمون دارد که زمانی ما می توانیم یک فعل را اخلاقی بدانیم که از خود بپرسیم که اگر همه این کار را انجام دهند چه می شود؟

5- حکایت معماری که می خواست بازنشسته شود

6- حدیث از امام جعفر صادق:

امام صادق(ع) خطاب به يکي از شيعيان مي‌فرمايد که رسول خدا(ص) فرمودند: اگر شش خصلت در انسان باشد، او را به اعلا درجه قرب خدا مي‌رساند که اين آدم با اين صفات گويي پيش روي خدا ايستاده است، بلکه دست راست خدا مي‌شود. “يکي از آن خصلت‌ها اينست که؛ انسان بپسندد براي ديگران، آنچه را که براي خودش مي‌پسندد و نپسندد براي ديگران، آنچه براي خودش پسنديده نيست.”

7- نامه امام علی در نهج البلاغه

“يَا بُنَيَّ اجْعَلْ نَفْسَكَ مِيزَاناً فِيمَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ غَيْرِكَ فَأَحْبِبْ لِغَيْرِكَ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَ اكْرَهْ لَهُ مَا تَكْرَهُ لَهَا”
‘اى فرزند عزيز، نفس خويش را ميزانى بين خود و بين ديگران قرار ده، پس از براى ديگران دوست بدار آنچه را كه براى خودت دوست ميدارى، و خوش ندار براى ديگران آنچه را براى خودت خوش ندارى’.

8- آمار فقر جهانی در دسترسی به امکانات بهداشتی

3- ترتیب ارائه مطالب در سخنرانی چه اهمیت دارد؟

اهمیت ترتیب ارائه مطالب در سخنرانی، ایجاد خط ذهنی منظم و منسجم است. بسیاری از افراد هنگام ایراد سخنرانی دچار پریشان گویی در ارائه مطالب می شوند و پیوستگی مطالب از دست می رود. بسیاری برای حل این مشکل مطالب سخنرانی خود را می نویسند و سعی می کنند از روی کاغذ و متن، کلِّ سخنرانی خود را بخوانند. این امر یکی از اشتباهات رایج در سخنرانی است.

برای حل این مشکل شما نیاز به ساختارهای درست سخنرانی دارید که هنگام ارائه، مطالب سخنرانی ساختارمند ارائه شود. در ادامه به شش ساختار مشهور سخنرانی اشاره می کنیم که ترتیب ارائه مطالب در سخنرانی را مشخص می کند.

4- ترتیب ارائه مطالب در سخنرانی

در این قسمت به شش ساختار از ساختارهای مشهور سخنرانی اشاره می کنیم که البته هر کدام از این ساختارها، قواعد و قوانین خود را دارد و در مورد موضوعات مختلف سخنرانی می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

ساختار یک سخنرانی

1- درد و مساله ای مشترک که دغدغه مخاطب باشد را بیان کنید

2- آثار سوء آن مساله را مطرح نموده و اظهار نگرانی کنید

3- وجود چنین مشکلی را در خود مخاطب جستجو کنید و او را مقصر جلوه دهید

4- مخاطب را به حرکت و انجام کارهای سازنده نسبت به این مهم وادارید

5- فضای جلسه و مخاطب را احساسی کنید(از قصه، حکایت، داستان، خاطره و …)

نکات مربوط به ساختار 1

الف) در جلسات مشاوره و هنگام پند و اندرز دادن مورد استفاده قرار می گیرد.

ب) این نوع ساختار در مواردی کاربرد دارد که جلسات سخنرانی ادامه دار نبوده و بیشتر در قالب های هدایتی، وصیتی و نصیحتی تحت قالب انگیزشی به کار می رود.

ج) این ساختار یکی از مهمترین ساختارهای انگیزشی است.

ساختار دو سخنرانی

1- توجه مخاطب را به موضوع سخنرانی جلب کنید

2- اعتماد مخاطب را به دست آورید

3- به ذکر حقایق در آن خصوص اقدام کنید و مخاطب را از سازنده بودن نظرات خود آگاه کنید

4 – انگیزه هایی را در این زمینه مطرح کنید که باعث انگیزش مخاطب در آن موضوع شود و وی را به حرکت وا دارد

نکات مربوط به ساختار 2

الف) این ساختار در مسائل بازاریابی، گلدکوئست و مواردی از این دست کاربرد دارد.

ب) ساختار غربی است(ساختار مشهور سخنوران آمریکایی) که بسیاری از سخنورانی که در موضوعات کسب موفقیت و ثروت و … که مورد علاقه مخاطب باشد کاربرد دارد.

ج) موضوع حتما باید مورد علاقه مخاطب باشد مانند موضوعات عمومی مثل کسب ثروت، موفقیت و …

د) مخاطب باید از یک وجه یا یک بعد مشترکاتی داشته و یکسان باشد (هم جنس باشند)

ساختار سه سخنرانی

1- اهمیت موضوع را شرح دهید و آن را به مسائل مختلف ربط و تعمیم دهید

2- از اتفاقاتی که باعث لطمه به این موضوع مهم می شود انتقاد کنید

3- از مسائلی که اهمیت به موضوع می تواند باعث نتایج مثبتی شود صحبت کنید

4- ابراز امیدواری برای بهبود مسائل مربوط به موضوع و یا درخواست از افراد مسئول برای کمک به این موضوع در آینده

نکات مربوط به ساختار 3

الف) این ساختار بیشتر مربوط به مسائل اجتماعی، اخلاقی و امثال آن و مسائل مطلوبی است که در اجتماع مورد تهدید و نابودی قرار گرفته اند و خود موضوع باید امری مثبت و سازنده باشد (شما در این ساختار از صداقت می توانید حرف بزنید نه از دروغ)

ب) موضوع در این ساختار مورد علاقه مخاطب نیست، دغدغه مخاطب نیست و شما باید در قدم اول بی توجهی به موضوع و آثار مخرب آن را به تمامی قسمت های اصلی مخاطب ارتباط دهد تا این مسائل را برای مخاطب مهم جلوه بدهید (مثل موضوع معماری یا کتابخوانی)

ساختار چهار سخنرانی

1- به مشکل و مسئله ای خاص اشاره کنید و آن را شرح دهید و اهمیت برطرف نمودن آن را روشن کنید

2- برای برطرف نمودن آن راهکارهایی ارائه دهید و طرحی مشخص تبیین سازید

3- با دلایلی محکم لزوم مشارکت مخاطب برای حل مسئله مورد نظر را به اثبات رسانید

نکات مربوط به ساختار 4

الف) بسیاری از مواردی که در ساختار 1 استفاده می شود را می توان با این ساختار بیان کرد با این تفاوت که در ساختار 1 موضوع، دغدغه مخاطب است ولی در این ساختار لزوما اینگونه نیست.

ب) یکی از مواردی که در این ساختار مهم است مسئله اغراق است که از آن استفاده می شود برای بیان موارد منفی که در اجتماع و یا سیاست و یا اخلاق و … وجود دارد و اساسا اصل موضوع باید امری منفی باشد. بنابراین اگر بخواهیم از دروغگویی صحبت کنیم از این ساختار استفاده می کنیم.

ج) در این ساختار دیگر بر خلاف سایر ساختارها شما باید راهکار ارائه دهید البته راهکاری بر منطق سخنور که مورد قبول مخاطب قرار بگیرد.

ساختار پنج سخنرانی

1- آنچه که واقعیت و حقیقت دارد را مطرح کنید

2- دلیل به اثبات آن حقایق بیاورید

3- از مخاطب بخواهید به این حقایق عمل کند

نکات مربوط به ساختار 5

الف) در این ساختار مخاطب باید با شما همدل و همنظر باشد.

ب) این ساختار اصولا برای موضوعات اعتقادی، مذهبی، مکتبی و حتی در برخی موارد علمی نیز استفاده می گردد.

ساختار شش سخنرانی

1- از مسائلی که به نظر شما غلط است انتقاد کنید و آن ها را بیان کنید

2- روش حل این مسائل اشتباه را بیان کنید

3- از مخاطب تقاضای همیاری در این خصوص نمایید

نکات مربوط به ساختار 6

الف) این ساختار هم به راهکار نیاز دارد ولی نه با دلیل زیرا در این ساختار جایگاه سخنران جایگاه برتر سازمانی و ساختاری است.

ب) در این ساختار جایگاه سخنور بسیار مهم است و بهتر است در مواردی استفاده شود که سخنور از لحاظ جایگاه سازمانی و ساختاری از مخاطب بالاتر باشد.

ج) این نوع ساختار بیشتر برای قالب های فرمایشی، ساماندهی، نصیحتی و وصیتی به کار می رود.

د) بهترین قالب برای بیان این ساختار قالب فرمایشی است.

مثال کاربردی

در این قسمت می خواهیم مطالبی که در قسمت قبل آماده شده است را با ساختار مشخص ارائه کنیم.

موضوع: اخلاق

محتوای یک خطی: هرچه برای خود می پسندی برای دیگران هم بپسند

ساختار: شماره 3 که ویژه موضوعات اخلاقی، احتماعی و فرهنگی است که در جامعه رو به افول است.

نمونه متن سخنرانی

یاد دارم ز پیر دانشمند

تو هم از من به یاد دار این پند

هر چه بر نفس خویش نپسندی

نیز بر نفس دیگری مپسند

به نام خدا و عرض ادب و سلام به همه همراهان عزیز

امام علی بعد از جنگ صفین در نامه ای به امام حسن فرزند بزرگوارشان می فرماید:

“يَا بُنَيَّ اجْعَلْ نَفْسَكَ مِيزَاناً فِيمَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ غَيْرِكَ فَأَحْبِبْ لِغَيْرِكَ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَ اكْرَهْ لَهُ مَا تَكْرَهُ لَهَا”
‘اى فرزند عزيز، نفس خويش را ميزانى بين خود و بين ديگران قرار ده، پس از براى ديگران دوست بدار آنچه را كه براى خودت دوست ميدارى، و خوش ندار براى ديگران آنچه را براى خودت خوش ندارى’.

این پیام امام، سنگ محکی است که می توان آن را به عنوان معیار فعل اخلاقی در نظر گرفت. اگر ما برای خودمان به دنبال کسب ثروت و رفاه و آسایش هستیم پس باید این را برای همه بخواهیم. نباید چشممان را به روی پدران و مادران و کودکانی که حتی نمی توانند مایحتاج اولیه زندگی خود را تامین کنند ببندیم.

شاید برایتان جالب باشد روز 20 نوامبر روز جهانی دستشویی است. می خواهم چیزی را برای شما بیان کنم که بی نهایت تاسف آور است. مطابق آخرین آماری که در این زمینه در سال 2021 ارائه شده است، بیش از چهار میلیارد نفر در جهان به دستشویی بهداشتی دسترسی ندارند. بیش از سه میلیارد و دویست نفر در جهان به مایع دستشویی دسترسی ندارند و دویست هزار کودک در جهان به دلیل بیماری های عفونی ناشی از دستشویی های غیربهداشتی از بین می روند.

این تصویر فقری است که در جهان وجود دارد. این پدیده محصول خودخواهی نوع بشر در انحصار امکانات اقتصادی و بهداشتی در جهان است. این پدیده تصویر دنیایی است که در آن آدم ها نه تنها هر چه برای خود می پسندند، برای دیگری نمی پسندند که خودخواهانه و حریصانه به دنبال کسب و ثروت و قدرتی هستند که سنگ بنای آن خون هزاران و یا میلیون ها زن و مرد و کودک فقیری است که حتی نمی توانند به بیش از زنده مانده به رویا و آرزوی دیگری بیندیشند.

اینکه چرا انسان گمان کرده است که می تواند گندم بکارد و جو درو کند از عجایب است. این قاعده روزگار است.

گندم از گندم بروید، جو زجو

نمی شود فقر بکارید و رفاه درو کنید. نمی توانید فقر بکارید و امنیت درو کنید. نمی توانید ظلم کنید و عدالت درو کنید. صائب تبریزی در جایی می گوید

آنچه بر خود می پسندی بر کسان آن را پسند
آن چه از خود چشم داری آن زمردم چشم دار

در نهایت ما چیزی را می توانیم از دیگران انتظار داشته باشیم که در اختیار آن ها قرار دادیم. اگر مروت کردیم می توانیم انتظار جوانمردی داشته باشیم. اگر محبت کردیم می توانیم انتظار عاشقی داشته باشیم. اگر ترازو به میزان گرفتیم و کم فروشی نکردیم می توانیم انتظار عدالت داشته باشیم.

برای لحظه ای بیندیشید. ببینید در طول زندگی هر کدام از ما چه کاشته ایم؟ چه انباشته ایم؟ در قبال فرزندان، پدران، مادران، و همه انسان هایی که هم نوع ما هستند چه کردیم؟ پاسخ به این سوال می تواند تصویر شفافی از آینده ای که انتظار داریم را نمایان کند.

روزی معمار پیری خود را برای دوران بازنشستگی آماده می کرد تا اینکه روزی او با کارفرمای خود موضوع را درمیان گذاشت.

پس از سال های طولانی کار و زحمت، او نیاز به استراحت داشت. کارفرما از این موضوع بسیار غمگین و ناراحت شد. در ابتدا کوشش کرد معمار را از تصمیمی که گرفته است، منصرف کند. ولی نجار بر تصمیمش اصرار داشت. سرانجام کارفرما با تاسف بسیار با درخواست او موافقت کرد و از او خواست برای آخرین کار، ساخت خانه ای را به عهده بگیرد. با اینکه معمار رضایت به انجام کار نداشت ولی به حرمت کار و رفاقت، آن را پذیرفت. ولی کار را سرسری و با بی دقتی انجام داد. وقت کافی برای آن نگذاشت و از مواد اولیه خوبی هم استفاده نکرد. سرانجام پایان کار را به کارفرما اطلاع داد.

برخلاف انتظار معمار، زمان تحویل کار، کارفرما کلید خانه را به معمار داد و گفت: این خانه هدیه ای است از طرف من به تو برای تمام سال هایی که با هم کار کردیم.

معمار، بهت زده و متعجب، به صورت کارفرمای خود زل زده بود و توان گفتن حتی کلمه ای را نداشت. قصه این معمار حکایت بسیاری از ماست.

فعل اخلاقی مهمترین دستاویزی است که انسان می تواند با آن به زندگی خود معنا دهد. پس هر کدام از ما باید بیندیشیم که فعل اخلاق چیست و چه ویژگی و مختصاتی دارد؟ کانت فیلسوف بزرگ آلمانی در فلسفه اخلاق خود به مطلبی اشاره دارد که تا امروز هم در مورد آن بحث بسیار صورت گرفته و تا حدودی نزدیک به فرمایش امام علی است.

کانت می گوید اگر می خواهیم بدانیم که کارمان اخلاقی است یا نه باید از خودمان بپرسیم که اگر همه این کار را انجام دهند چه می شود؟ اگر فقر خوب است خود اگر همه فقیر باشند چه جامعه ای انتظار ما را می کشد؟ اگر کم فروشی خوب است پس اگر همه کم فروشی کنند چگونه می توان به زندگی ادامه داد؟

انسانی که خود را اشرف مخلوقات و صاحب روح خدایی می داند. انسانی که امام صادق در مورد او در خطاب به يکي از شيعيان مي‌فرمايد که رسول خدا(ص) فرمودند: اگر شش خصلت در انسان باشد، او را به اعلا درجه قرب خدا مي‌رساند که اين آدم با اين صفات گويي پيش روي خدا ايستاده است، بلکه دست راست خدا مي‌شود. “يکي از آن خصلت‌ها اينست که؛ انسان بپسندد براي ديگران، آنچه را که براي خودش مي‌پسندد و نپسندد براي ديگران، آنچه براي خودش پسنديده نيست.” باید این را بداند که او به این دنیا آمده است که متعالی شود. و اخلاق متعالی ترین ویژگی اوست. اگر انسانی تربیت اخلاقی نداشته باشد دیگر انسان نیست.

پس همه پدران، مادران، معلمان، مربیان، اساتید و همه کسانی که دستی در تعلیم و تربیت دارند باید بدانند که تربیت اخلاقی فرزاندان امروز ما حیاتی ترین نیاز جامعه ماست.