تلفظ صحیح حروف فارسی

تلفظ صحیح حروف فارسی نیازمند آشنایی با انواع حروف از نظر میزان انرژی تلفظی است. افراد مبتدی عموما نگاه یکسانی به انواع حروف دارند در حالی که کسانی که از فن بیان قوی برخوردارند به تفاوت حروف از نظر میزان انرژی تلفظی آگاهی دارند.

فصاحت در کلام (تلفظ شمرده)

زمانی می توان به اوج فن بیان در تلفظ صحیح حروف فارسی دست پیدا کرد که برای هر حرف، درست باندازه لازم انرژی تلفظی استفاده کرد نه کمتر و نه بیشتر. این امر مستلزم شناخت مخرج، صفات و ویژگی های آوایی حروف است. معادل آن تجوید در قرائت قران کریم است.

میزان انرژی مصرفی حروف برای تلفظ صحیح حروف فارسی

..

برای برخوردار بودن از فن بیان قوی و جهت تقسیم انرژی تنفسی برای تلفظ صحیح حروف فارسی و محکم حرف زدن و روان سخن گفتن لازم است که شما انواع حروف در زبان فارسی را بشناسید تا بتوانید از آن ها متناسب با ویژگی های متفاوتی که دارند، در جهت تقویت فن بیان خود استفاده کنید.

انواع حروف در زبان فارسی

در زبان فارسی حروف به دو دسته “صامت یا همخوان” و “مصوت یا واکه” تقسیم می شوند. منظور از حروف صامت 32 حرف الفبا است که به تنهایی خاموش هستند و صدایی ندارند و برای تلفظ آن ها باید حروف مصوت یعنی صدادار به آن ها اضافه شود.
مصوت ها در فارسی 6 تا هستند: اِ – اَ – اُ که مصوت کوتاه هستند و آ – ای – او که مصوت بلند هستند.

کشیدگی مصوت های کوتاه و بلند در زبان فارسی

میزان کشیدگی مصوت های بلند دو برابر مصوت های کوتاه است. این قانون البته در گفتار رعایت نمی شود ولی در هنگام شعرخوانی از اهمیت ویژه ای برای ایجاد لحن مناسب برخوردار است.

صامت های انسدادی (Plosive) 

..

شامل حروف ب – پ – ت – ک – گ – ق – ء می باشد.

منظور از صامت های انسدادی این است که برای تلفظ حروف شما باید مسیر خروج هوا از دهان کاملا بسته شود. انسداد کامل خروجی هوا از دان دلیل نامگذاری این حروف است. اگر سعی کنید این حروف را بدون مصوت تلفظ کنید کاملا متوجه این انسداد کامل می شوید.

نکته: حروف انسدادی از آن جهت قابل اعتنا است که در هنگام تلفظ به میزان انرژی و نفس بیشتری نسبت به حروف انقباضی نیاز دارد.

بنابراین کسانی که می خواهند از فن بیان قوی برخوردار باشند باید بدانند که هنگام تلفظ این حروف باید انرژی بیشتری مصرف کنند. یکی از دلایلی که حرف ت در آخر کلمات مانند هست، گفت و … تلفظ نمی شود، همین نکته است.

صامت های انقباضی

شامل حروف ف – و – خ – ه – س – ز – ش – ژ – ث – ص – ض – ط – ظ – ل – ر – م – ن – چ – ج – ی می باشد.

منظور از صامت های انقباض این است که برای تلفظ این حروف، مسیر خروج هوا از دهان منقبض می شود ولی کاملا بسته نمی شود.

نکته: تلفظ حروف انقباضی نسبت به حروف انسدادی به میزان انرژی و نفس کمتری نیاز دارد.

علاوه بر تقسیم بندی صامت ها به انسدادی و انقباضی، تقسیم بندی دیگری هم وجود دارد که برای تقویت فن بیان و دستیابی به فن بیان قوی و قدرتمند، دانستن آن ضروری است.

صامت های آوایی و غیر آوایی

..

برخی حروف وقتی تلفظ می شوند با عبور هوا از میان تارآواهای صوتی در حنجره باعث لرزش آن ها می شوند. این حروف آوایی هستند و برخی دیگر در هنگام تلفظ باعث لرزش تاراواهای صوتی حنجره نمی شوند و این حروف غیرآوایی هستند.

نکته1: برای تشخیص این موضوع می توانید دو انگشت اشاره و سبابه خود را در زیر گلو قرار دهید و حروف را تلفظ کنید. هر زمان که هنگام تلفظ، لرزش تارآواهای صوتی را با انگشتان خود حس کردید، آن حروف آوایی هستند.

نکته2: حروف غیرآوایی نسبت به حروف آوایی در هنگام تلفظ به میزان انرژی و نفس بیشتری نیاز دارند و به کلام ساده تر، سخت تر تلفظ می شوند.

نکته3: بنابراین با توجه به دو تقسیم بندی های انجام شده می توان براساس میزان مصرف انرژی برای تلفظ، حروف را به ترتیب به چهار دسته تقسیم کرد که به ترتیب میزان مصرف انرژی و نفس و دشواری تلفظ در آن ها افزایش می یابد.

..

تمرین های تلفظ حروف در فن بیان

..

تکرار مصوت های آ – اَ -اُ -اِ -ای با صدای بلند
خواندن آوازهای ریتمیک،مثل آواز “یار دبستانی من” و یا الهه ناز بنان در این مورد بسیار سودمند خواهد بود.

تمرین های تلفظ حروف نوک زبانی (ل ، ت ، د ، ن ):

..

تمرین تلفظ حرف (ل):

برای تقویت عضلات نوک زبان شمعک را بین دندانها قرار دهید و بگویید:(لَ) فشار نوک زبان را بر انحنای لثه های فوقانی احساس کنید . لحظه ای نوک زبان را نگاه دارید تا مخرج حرف را بشناسید. بعد زبان را رها کنید تامصوت اَ تولید شود. نوک زبان پس از جدا شدن از انحنای لثه، پایین می آید و در کف دهان، پشت دندانهای پایین قرار می گیرد. زبان را محکم و با ضرب معین ورزش دهید. سعی کنید نوک زبان به اختیار خودتان باشد و ده بار حرف ل را با مصوت های کوتاه و بلند تکرار کنید: لَ  لِ  لُ  لا  لی  لو

تکرار حرف ل به صورت مشدد می تواند قدرت عضله زبان شما را در تلفظ این حرف تقویت کند. سعی کنید کلماتی مانند الله، لااله الاالله را تکرار کنید.

**توجه کنید که حرف ل، انقباضی – آوایی است و با مصرف انرژی کمی به راحتی می توان آن را تلفظ کرد**

تمرین تلفظ حرف (ت):

نوک زبان پشت دندانها و کنارهای آن را به پشت لثه های بالا بفشارید و بگویید: تَ . قبل از ادای حرف یک لحظه فشار حرکت را حفظ کنید تا تماس بین زبان، دندان ها و لثه ها را احساس کنید. به انفجار هوایی که بعد از آزاد شدن زبان به وجود می آید توجه کنید و ده بار حرف ت را با مصوت های کوتاه و بلند تکرار کنید: : تَ  تِ  تُ  تا  تی  تو

** حرف ت، انسدادی – غیرآوایی است و تلفظ آن با مصرف انرژی خیلی زیادی همراه است. اگر برای تلفظ حرف ت از انرژی لازم استفاده نکنید معمولا وقتی در آخر کلمات بعد از ساکن قرار می گیرد نمی توانید آن را تلفظ کنید. مانند: گفت – هست – نیست **

تمرین تلفظ حرف (د):

نوک زبان را محکم پشت دندان ها و کناره های آن را پشت لثه  های بالا بفشارید و بگویید: دَ . فشار را یک لحظه نگه دارید تا محل آن را به خاطر بسپارید. لرزش را بین دندان ها و زبان احساس کنید. ده بار حرف د را با مصوت های کوتاه و بلند تکرار کنید: دَ  دِ  دُ  دا  دی  دو . وقتی زبان رها شد لرزش باید کاملا آشکار شود. هنگام ادای دَ نفس به صوت تبدیل می شود.

** حرف د، انسدادی – آوایی است و تلفظ آن با مصرف انرژی زیادی همراه است. اگر برای تلفظ حرف د از انرژی لازم استفاده نکنید معمولا وقتی در آخر کلمات بعد از ساکن قرار می گیرد نمی توانید آن را تلفظ کنید. مانند: گفتند – هستند – نیستند – باند – راند **

تمرین تلفظ حرف (ن):

مصوت بعد از  نَ باید به تمامی از طریق دهان خارج شود .صامت را یک لحظه نگه دارید. به لرزش نوک زبان و تشدید صوت توجه کنید. ده بار حرف ن را با مصوت های کوتاه و بلند تکرار کنید: نَ  نِ  نُ  نا  نی  نو

** حرف ن، انقباضی- آوایی است و تلفظ آن با مصرف انرژی کمی همراه است **

نکته 1: اگر ن بین یک مصوت و صامت های ک، گ قرار گیرد دیگر مخرج آن لثه ای نیست و و به انتهای دهان (پسکام) منتقل می شود. ولی ویژگی خیشومی (از بینی تلفظ می شود) آن تغییری نمی کند مانند: بانگ، بانک، چنگ

نکته 2: ن و م هنگامی که در پایان کلمه و به دنبال یک واک سخت قرار گیرند بی آوا می شوند. مانند: متن، دُگم. در این حالت شما باید انرژی بیشتری مصرف کنید تا بتوانید این حروف را تلفظ کنید.

برای چالاکی و فرزی زبان به طور متناوب صامتهای د ل ت ن را تمرین کنید.

تمارین حروف پس زبانی (خ ، ق ، ک ، گ ):

..

ورزیده کردن انتها ی زبان برای وضوح بیان و آزاد کردن صدا اهمیت دارد. اگر انتهای  زبان سست باشد به تُنِ صدا حالت های خفه ای خواهد داد و مانع سرعت سخن گویی خواهد شد.

تمرین تلفظ حرف (خ):

از اصطکاک ملازه (زبان کوچک) با انتهای پسین زبان به وجود می آید. ده بار حرف خ را با مصوت های کوتاه و بلند تکرار کنید: خَ  خِ  خُ  خا  خی  خو

** حرف خ، انقباضی- غیرآوایی است و تلفظ آن با مصرف انرژی متوسطی همراه است **

تمرین تلفظ حرف (ق):

زبان کوچک را به انتهای زبان بفشارید و بگویید : قَ . د ر تلفظ ق توجه داشته باشید که ادای آن با فشار بیش از حد همراه نباشد چون به آن حالتی غلیظ و سخت خواهد داد و آن را تو گلویی خواهد کرد. ده بار حرف ق را با مصوت های کوتاه و بلند تکرار کنید: قَ  قِ  قُ  قا  قی  قو

** حرف ق، انسدادی – آوایی است و تلفظ آن با مصرف انرژی زیادی همراه است **

تمرین تلفظ حرف (ک):

تماس بین زبان کوچک و انتهای زبان باید محکم باشد. اگر زبان را زیاد به بالا فشار دهید تنش ایجاد خواهد کرد و اگر زیاد به عقب فشار دهید حالت توگلویی خواهد یافت . ده بار حرف ک را با مصوت های کوتاه و بلند تکرار کنید: کَ  کِ  کُ  کا  کی  کو

** حرف ک، انسدادی – غیرآوایی است و تلفظ آن با مصرف انرژی خیلی زیادی همراه است **

تمرین تلفظ حرف (گ):

قسمت پسین زبان به نرمکام می چسبد و از خروج هوا جلوگیری می کند. با رها شدن زبان و خروج هوا در مورد ک(صامت بی آوا) و خروج صوت تولید شده در حنجره در مورد گ(صامت آوایی) صامت شنیده می شود. ده بار حرف گ را با مصوت های کوتاه و بلند تکرار کنید: گَ  گِ  گُ  گا  گی  گو

** حرف گ، انسدادی – آوایی است و تلفظ آن با مصرف انرژی زیادی همراه است **

حروف خ – ک گ – ق را با شمعک و بدن شمعک چندین بار تمرین کنید تا قسمت پسین زبان ورزیده گردد.

تمرین های تلفظ حروف لبی (م ، ب ، پ):

..

تمرین تلفظ حرف (پ):

هر دو لب را به هم بفشارید به طوری که یکدیگر را بپوشانند و بگویید: پَ. با ادای این حرف مقدار زیادی هوا بیرون می زند و حالتی شبیه باز شدن چوب پنبه بطری باید ایجاد شود. ده بار با شمعک و بدون شمعک حرف پ را با مصوت های کوتاه و بلند تکرار کنید: پَ  پِ  پُ  پا  پی  پو

** حرف پ، انسدادی – غیرآوایی است و تلفظ آن با مصرف انرژی خیلی زیادی همراه است **

تمرین تلفظ حرف (ب):

لبها را برای لحظه ای چسبیده به هم نگاه دارید، لرزش را احساس کنید و بگویید :بَ . ده بار با شمعک و بدون شمعک حرف ب را با مصوت های کوتاه و بلند تکرار کنید: بَ  بِ  بُ  با  بی  بو

** حرف ب، انسدادی – آوایی است و تلفظ آن با مصرف انرژی زیادی همراه است **

تمرین تلفظ حرف (م):

حرکت لبها در سخن گفتن ارتباط مستقیمی با آنچه شما می گویید دارد. بی حرکتی لب ها نشانه بی میلی به سخن گفتن است.  یکی دیگر از حروفی که برای وررزیده کردن لبها مفید است حرف م می باشد. هنگام تلفظ م زبان باید کاملا آزاد باشد.  ده بار با شمعک و بدون شمعک حرف م را با مصوت های کوتاه و بلند تکرار کنید: مَ  مِ  مُ  ما  می  مو

اگر صوت را یک لحظه نگاه دارید لرزش را احساس می کنید.

** حرف م، انقباضی – آوایی است و تلفظ آن با مصرف انرژی کمی همراه است **

نکته : ن و م هنگامی که در پایان کلمه و به دنبال یک واک سخت قرار گیرند بی آوا می شوند. مانند: متن، دُگم. در این حالت شما باید انرژی بیشتری مصرف کنید تا بتوانید این حروف را تلفظ کنید.

تمرین های تلفظ حروف سایشی (س ، ز ، ژ ، و ، ش ، ف): Fricative

..

هر گاه در یکی از ایگاه های تلفظ، دو اندام گفتاری به هم نزدیک شوند تا آنجا که مجرای گفتاری را چنان تنگ کنند تا جریان هوا هنگام عبور از آن مجرا به اندام های گفتاری ساییده شود، این حروف تولید می شوند. این حروف به دو دسته صفیری (sibilants) مانند (س) و (ز) و غیر صفیری (non sibilants) مانند (ش) ، (و) ، (ف) ، (ژ) تقسیم می شوند.

تمرین تلفظ حروف ف،و:

در هنگام تلفظ این دو صامت، دندان های بالایی به نرمی اما به طرز استواری به لب پایین فشار می آورند و در مورد ف(بی آوا) نفس و در مورد و(آوایی) صوت تولید شده در حنجره به کناره های لب و دندان می ساید و خارج می شود. به همین علت این دو صامت را سایشی هم می گویند. ضمنا آرواره ها نیز کمی باز است.

تمرین تلفظ حروف س، ز:

به آن ها صفیری هم می گویند چون تلفظ ممتدشان صدایی شبیه صفیر ایجاد می کند. در هنگام تلفظ آن ها، هوا(در مورد س که صامت بی آواست) یا صوت (در مورد ز که صامت آوایی است) از درون کانالی که در وسط زبان ایجاد شده است و سقف آن را پیشکام تشکیل می دهد، می گذرد. در هنگام تلفظ این دو صامت انقباضی، آرواره تقریبا بسته است. تلفظ حرف ث،ص با س و حرف ذ، ظ، ض با ز در زبان فارسی یکسان است.

تمرین تلفظ حروف ش، ژ:

این دو صامت که اولی بی آوا و دومی آوایی است، با قرار گرفتن کناره های زبان روی لثه ها و سطح فوقانی آن روی پیشکام تولید می شود. آرواره تقریبا بسته است و گرد شدن لب ها به صوت حاصل، تشدید خاصی می دهد.

تمرین های تلفظ حروف لرزشی (ر): rolled or trill

..

این واک با برخورد لرزشی و متوالی نوک زبان به پس لثه های بالا تولید می شود. البته در زبان فارسی با یک برخورد و در زبان های آمریکای جنوبی با بیش از سه برخورد تولید می شود. سعی کنید با نوک زبان به پس لثه های بالا ضربه بزنید و با شدت جریان هوا نوک زبان را بلرزانید.

کسانی که در تلفظ حرف ر مشکل دارند ابتدا تمرین های شمعک را برای تقویت عضله زبان انجام دهند و سپس با تمرین ضربه زدن و لرزاندن نوک زبان به لثه ها، حرف ر را تلفظ کنید.

نحوه انجام تمرین تلفظ صحیح حروف فارسی

متنی انتخاب کنید و با شدت و دقت مبالغه آمیز اجرایش کنید. این تمرین را در چهار مرحله انجام دهید:
1- تمرین با شمعک
2- تمرین بدون شمعک
3- تمرین با صدای معمولی و آهسته
4- تمرین با صدای بلند (بلندخوانی)